Ψηλή, μελαχρινή, με μαύρα αμυγδαλωτά μάτια, ζουμερά χείλη και πλούσια αισθησιακά μαλλιά, η Margaretha Geertruida Zelle, ή αλλιώς Margreet, πέθανε σαν σήμερα (15 Οκτωβρίου 1917) και έμελλε να είναι μια από τις διασημότερες femme fatale της ιστορίας: η θρυλική κατάσκοπος Mata Hari. Η μοιραία γοητεία της –το κύριο μέσο επιβίωσης της- είχε σχεδόν μυθικές διαστάσεις. Δεν υπήρξε αρσενικό που να μπορεί να αντισταθεί στο λίκνισμα, το βλέμμα και τη μυστηριακή αύρα που την περιέβαλλε.
Από τη ζωή της πέρασαν χρήματα, κοσμήματα, πολυτέλειες κι άντρες. Πολλοί άντρες-διάσημοι και μη. Οι ίδιοι που τη λάτρεψαν την οδήγησαν στο θάνατό της.
Από το ζενίθ στο ναδίρ…και τούμπαλιν!
Η Margreet γεννήθηκε, το 1876, στην Ολλανδία. Ήταν η πρωτότοκη κόρη ενός πλούσιου επιχειρηματία. Με ό,τι αυτό συνεπάγεται. Δηλαδή, παιδικά χρόνια γεμάτα ανεμελιά, δώρα, ιδιωτικά σχολεία, νταντάδες και πολυτέλειες. Όμως, στην εφηβεία της από την κορυφή της καλής κοινωνίας βρέθηκαν στο δρόμο-κυριολεκτικά. Ο πατέρας της χρεοκόπησε, ακολούθησε το διαζύγιο των γονιών της, ενώ το αποτελειωτικό χτύπημα ήρθε όταν στα 15 της έχασε τη μητέρα της. Φεύγει να μείνει με το νονό της. Εκείνος φροντίζοντας για την εκπαίδευση της, πληρώνοντας τα δίδακτρα να σπουδάσει νηπιαγωγός, μόνο και μόνο ύστερα από λίγο καιρό να την πετάξει στο δρόμο όταν ανακαλύφθηκε η ατιμαστική σχέση της Margreet με τον διευθυντή της σχολής.
Ο έγγαμος βίος
Είναι μόλις 18 ετών χωρίς καμία απολύτως προοπτική. Έπρεπε να βγει από αυτό το αδιέξοδο. Το μόνο που είχε ήταν η ομορφιά της. Έτσι, μέσω μιας αγγελίας το 1895, γνωρίζει τον -κατά 20 χρόνια μεγαλύτερο της -στρατηγό του ολλανδικού στρατού, Rudolf MacLeod, και μετέπειτα σύζυγό της. Εκείνος αναζητούσε μια νεαρή συντροφιά. Κι εκείνη πληρούσε τα προσόντα. Ύστερα από ένα σύντομο σχετικά ειδύλλιο, αλλά θυελλώδες, παντρεύτηκαν και εγκαταστάθηκαν στο Άμστερνταμ. Εκεί γεννήθηκε και το πρώτο παιδί τους, λίγο προτού πάρει μετάθεση ο στρατηγός για τις Ολλανδικές Ανατολικές Ινδίες, και μετακομίσουν όλοι μαζί.
Ο αρχικός ενθουσιασμός δεν μετατράπηκε σε απλή βαρεμάρα, αλλά σε μια προβληματική και ταραχώδη σχέση. Λέγεται ότι ο MacLeod ήταν αλκοολικός με προβλήματα διαχείρισης θυμού. Με κάθε αφορμή την έδερνε και την κατηγορούσε ως υπαίτια της δυσμενής του μετάθεσης. Ενώ, την ίδια στιγμή είχε ερωμένη-φανερά, καθώς ήταν μια κοινωνικά αποδεκτή συνήθεια τότε.
Από την άλλη φημολογείται ότι εκείνη φλέρταρε με κάθε διαθέσιμο αξιωματικό στο πλοίο που τους μετέφερε στον προορισμό τους, τον οποίο γνώριζε ότι εκείνος μισούσε. Στις Ινδίες υπήρξε μια περίοδος ανακωχής για το ζευγάρι, η οποία επισφραγίσθηκε με τη γέννηση ενός δεύτερου παιδιού. Όσο ήταν καλά μεταξύ τους, εκείνη μελετούσε τις ινδονησιακές παραδόσεις, παρακολουθούσε μαθήματα τοπικών χωρών, ενώ το 1897 αποκάλυψε σε αλληλογραφία με τους συγγενείς της το καλλιτεχνικό Mata Hari που είχε υιοθετήσει.
Σύντομα, όμως, επήλθε η καταστροφή. Τα παιδιά τους έπεσαν βαριά άρρωστα από επιπλοκές της θεραπείας της σύφιλης που τους είχαν μεταδώσει οι ίδιοι οι γονείς τους. Για να αποφύγουν την κοινωνική κατακραυγή, βέβαια, η επίσημη εκδοχή ήταν ότι η υπηρέτρια που είχαν στο σπίτι τους ήταν ψυχοπαθής κι επιχείρησε να ξεκληρίσει ολόκληρη την οικογένεια ρίχνοντας δηλητήριο στο φαγητό. Τελικά μοναδικό θύμα της απόπειράς της υπήρξε ο τρίχρονος γιος τους. Ωστόσο, ο MacLeod θεώρησε υπεύθυνη τη σύζυγό του για το κακό που τους βρήκε και τη χώρισε μόλις επέστρεψαν εσπευσμένα πίσω στην Ολλανδία εξαιτίας του τραγικού γεγονότος.
Για μια ακόμη φορά βρίσκεται στο δρόμο, έχοντας χάσει και την επιμέλεια της κόρης της. Είναι πλέον 27 χρονών και σε λιγότερο από μια δεκαετία ξαναγύρισε στο μηδέν από όπου ξεκίνησε. Η σωτηρία της και πάλι, το κορμί της. Το ήξερε πια καλύτερα από τον καθένα, και δεν θα το ξεπουλούσε τόσο εύκολα. Θα ζούσε για εκείνη και μόνο. Έτσι, κι αλλιώς η Margreet είχε πεθάνει μαζί με την απώλεια των παιδιών της.
Επόμενη στάση: Παρίσι
Μην έχοντας σε τίποτε να ελπίζει στο Άμστερνταμ, μπήκε σε ένα τρένο για το Παρίσι το 1903, με άδειες τσέπες και δίχως αποσκευές. Όπως θα πει αργότερα και η ίδια στη δίκη της «Εκεί ήξερα ποια ήταν η τελευταία μου ελπίδα επιβίωσης: η γοητεία μου. Το ότι κοιμήθηκα με πολλούς άντρες είναι αλήθεια. Το ότι πόζαρα γυμνή σε γλύπτες είναι επίσης αλήθεια. Το ότι χόρεψα στην Όπερα του Μόντε Κάρλο πάλι είναι αλήθεια. Θα ήταν δειλό εκ μέρους μου και επομένως κατακριτέο το να αρνηθώ πράξεις που έχω κάνει».
Ξεκινώντας από ακροβάτρια σε άλογα στο τσίρκο, προσπαθεί να επιβιώσει ποζάροντας ως γυμνό μοντέλο. Σε λιγότερο από 2 χρόνια, η φήμη της ως εξωτική χορεύτρια είχε εξαπλωθεί σε όλη την καλή –και μη- κοινωνία της Belle Époque του Παρισιού.
Έκανε θραύση στην τοπική μπουρζουαζία ως «ανεξάρτητη» γυναίκα. Το σπίτι της ήταν η Ευρώπη και η ζωή της γεμάτη θέατρο, άνδρες και μουσική. Φορώντας την αυθεντική χρυσοποίκιλτη στολή ανατολίτισσας χορεύτριας, με έντονο αισθησιασμό στις εκφράσεις του προσώπου και τις κινήσεις της, έκανε την πρώτη μεγάλη επιτυχία της με την εμφάνισή της στο Musée Guimet.
Σε μια εποχή που το γυναικείο σώμα μόλις και μετά βίας αποκαλυπτόταν στις ιδιαίτερες στιγμές ενός παντρεμένου ζευγαριού, η Mata Hari παρέσυρε το κοινό της (διανοούμενους, διπλωμάτες, δημοσιογράφους) σε παραισθήσεις ονειρώξεων κι ακόλαστο πόθο.
Η φιγούρα της όμορφης γυναίκας πίσω από την εκθαμβωτική αραχνοΰφαντη χρυσαφένια γάζα που απαλά, σχεδόν ανεπαίσθητα και με ανείπωτη λεπτότητα στην κίνησή της μάγευε τα πλήθη έμελλε να γίνει πρόδρομος του burlesque, σύμβολο χειραφετημένης γυναίκας και κορυφαίας χορεύτριας.
Απέσπασε τα πιο θερμά χειροκροτήματα σε όλη την ευρωπαϊκή ήπειρο όπου περιόδευσε χορεύοντας. Μέχρι το 1910, αμέτρητες ήταν οι οι κοπέλες που τη μιμήθηκαν. Ο αισθησιασμός και η τεχνική της πάνω στη σκηνή συγκρίθηκαν ακόμα και με της περίφημης μπαλαρίνας, Ισιδώρα Ντάνκαν. Ο Γάλλος συνθέτης Jules Massenet, θύμα της γοητείας της, την κάνει ηρωίδα σε μια όπερά του, προκαλώντας τεράστια αίσθηση όταν εμφανίστηκε στη Σκάλα του Μιλάνου, καθώς η πλειοψηφία των σοβαρών θεσμών χορού την απέρριπταν ως χορεύτρια.
Οι κριτικοί όσο και να την αποθέωναν, αποστρέφονταν τον φτηνό μιμητισμό του φαινομένου Mata Hari, με αποτέλεσμα από ένα σημείο και μετά να θεωρείται ένα σύμβολο παρακμής και διαπλοκής. Η καριέρα της είχε αρχίσει να παρουσιάζει τα πρώτα σημάδια πτώσης, μιας κι είχε ξεκινήσει αργά να γίνει χορεύτρια κι σταδιακά άρχιζε να παίρνει βάρος.
Ευτυχώς, για εκείνη οι δουλειές ως συνοδός πολυτελείας άκμαζαν. Κι έτσι, γι άλλη μια φορά ακολούθησε αυτό που ήξερε να κάνει καλύτερα. Πλέον ήταν μια από τις διασημότερες πόρνες πολυτελείας, γνωστή περισσότερο για τον αισθησιασμό και τον ερωτισμό της παρά για την κλασική ομορφιά της. Οι άντρες της ήταν υψηλόβαθμοι πολιτικοί, στρατιωτικοί και άτομα επιρροής από κάθε ευρωπαϊκή χώρα, κάτι που την βοήθησε να μετακινείται με άνεση ακόμα και κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκόσμιου Πολέμου.
Όμως, από εκεί που ήταν μια καλλιτέχνιδα μποέμ, σύντομα η φήμη της μεταλλάχθηκε σε αυτήν της ακόλαστης, ασύδοτης κι επικίνδυνης ξελογιάστρας.
Κατάσκοπος κατ’ ανάγκην!
Πλησιάζοντας τα 40, ο ανταγωνισμός είχε γίνει πολύ δύσκολος για τη Mata Hari σε κάθε τομέα της καριέρας της: και ως χορεύτριας και ως πόρνης πολυτελείας. Το 1914 το παραμύθι είχε τελειώσει οριστικά. Χωρίς καθόλου χρήματα για μία ακόμη φορά και χωρίς δουλειά αναγκάστηκε να επιστρέψει στην Ολλανδία.
Μετά από τυχαία παρότρυνση ενός εραστή της μπήκε στις γερμανικές μυστικές υπηρεσίες. Το γεγονός ότι έχει ολλανδικό διαβατήριο που της επιτρέπει λόγω της ουδετερότητας της χώρας στον πόλεμο να ταξιδεύει ελεύθερα είναι ένα μεγάλο συν. Έτσι, το 1915 θα βρεθεί να εκπαιδεύεται σε ένα ξενοδοχείο στην Κολωνία, χωρίς όμως ιδιαίτερη επιτυχία. Τι κι αν είχε τις κατάλληλες γνωριμίες, το ζήτημα ήταν το πώς να τους εκμεταλλευθεί, κι εκεί πέραν της δικής της απόλαυσης, δεν τα κατάφερνε.
Στην πρώτη της μυστική «επιχείρηση» απέτυχε να δώσει στους προϊσταμένους της χρήσιμα στοιχεία, παρά το γεγονός ότι εισέπραξε μια γερή αμοιβή για το «έργο» της.
Έρωτας: η αρχή του τέλους!
Το 1916 ερωτεύεται τον νεαρό Ρώσο αξιωματικό Vadim Maslov. Το μόνο που ήθελε ήταν να αποσυρθεί από τη δημόσια ζωή και την πορνεία για να είναι μαζί του. Βέβαια, προκειμένου να τα καταφέρει συμφώνησε να δουλέψει για τη γαλλική κατασκοπεία, αλλά δεν ήξερε που έμπλεκε.
Αφενός και μόνο το γεγονός ότι η Mata Hari είχε συνεργαστεί με τη γερμανική Μυστική Υπηρεσία, τη στιγμάτισε. Σύμφωνα με τον γαλλικό στρατιωτικό νόμο, η Ολλανδή χορεύτρια θα κρινόταν ένοχη ακόμη και για το γεγονός ότι μίλησε με ξένους αξιωματικούς εν καιρώ πολέμου. Πόσο μάλιστα αν αναλογιστεί κανείς τις ορδές ένστολων που πέρασαν από την κρεβατοκάμαρά της.
Αφετέρου, κανείς δεν πρέπει να ξεχνάει τους Γερμανούς προϊσταμένους της που σύντομα πληροφορήθηκαν τον διπλό της ρόλο ως πράκτορα.
Πλέον, το μέλλον της ήταν προδιαγεγραμμένο. Έπρεπε να βγει από τη μέση.
Το colpo grosso & το ένταλμα σύλληψης
Πρότεινε, λοιπόν, στον επικεφαλή της γαλλικής κατασκοπείας George LaDue την «υπέρτατη» επιχείρηση, η οποία θα ήταν το εισιτήριο της για μια ήρεμη ζωή. Το παράλογο πλάνο της ήθελε να μεταβεί στο εμπόλεμο Βέλγιο και μετά στη Γερμανία με σκοπό να προσεγγίσει τον διάδοχο του θρόνου του Βελγίου.
Όμως, είχε ξεχάσει να ενημερώσει τον LaDue για το παρελθόν της στις μυστικές γερμανικές υπηρεσίες. Τυπικά, ακόμα ήταν με τους Γερμανούς, την ίδια στιγμή που είχε παράλογες οικονομικές απαιτήσεις από τη γαλλική κυβέρνηση για…έξοδα παραστάσεως!
Βάζοντας σε εφαρμογή το πλάνο της μετά και την υπόσχεση του LaDue για 1 εκατομμύριο γαλλικά φράγκα, κατάφερε να σαγηνεύσει τον Γερμανό στρατιωτικό ακόλουθο στην πρεσβεία της Μαδρίτης, αποσπώντας πληροφορίες και πολύτιμα στρατηγικά μυστικά.
Φωτογραφίες από το ένταλμα σύλληψης που εκδόθηκε σε βάρος της για διπλή κατασκοπεία και υπαιτιότητα για το θάνατο 50.000 στρατιωτών.
Γυρίζοντας στο Παρίσι ικανοποιημένη, θεωρώντας ότι έχει φέρει εις πέρας την αποστολή της άψογα, αντί για θριαμβευτική υποδοχή συλλαμβάνεται και οδηγείται κατευθείαν στις γυναικείες φυλακές του St. Lazare. Ακολουθούν 17 ανακρίσεις και αποφασίζεται με συνοπτικές διαδικασίες να περάσει στρατοδικείο κεκλεισμένων των θυρών τον Ιούλιο του 1917 στο Δικαστικό Μέγαρο του Παρισιού, αφού υπήρξαν έγγραφα που αποδείκνυαν ότι όλες οι πληροφορίες που έδινε στη γαλλική κατασκοπεία ήταν πληρωμένες (Ψέματα κι αποδείχθηκε το 1980 όταν άνοιξε πάλι ο φάκελος της υπόθεσης).
Την ημέρα της σύλληψης της.
Στο εκτελεστικό απόσπασμα
Η Mata Hari καταδικάστηκε σε θάνατο. Στις 15 Οκτωβρίου του 1917 εκτελέστηκε από μια ομάδα 13 στρατιωτών σε ηλικία 41 ετών. Πριν την πυροβολήσουν, αποχαιρέτησε το απόσπασμα στέλνοντας με ένα φιλί. Το νεκρό κορμί της, και πλέον σύμβολο της συντριβής της παρισινής παρακμής, δεν το αναζήτησε κανένα άτομο της ευρύτερης οικογένειας της και δόθηκε για ιατρικές μελέτες. Όσο για τον πρώην άντρα της, το μόνο που ούρλιαξε οργισμένος στην είδηση του θανάτου της μετά από πολύ καιρό ήταν «Μα πώς είναι δυνατόν να πυροβολεί ο στρατός μια γυναίκα;».
Μπροστά στο εκτελεστικό απόσπασμα.
