Ο εκφοβισμός, γνωστός και ως bullying, είναι μία λέξη που «ακούγεται» πολύ τα τελευταία χρόνια στην χώρα μας. Η Μαίρη Τουντοπούλου, Παιδοψυχολόγος - Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού, MSc, σε βοηθάει με απλά λόγια να μάθεις για αυτό το φαινόμενο και να λύσεις τις βασικές σου απορίες.
Από την Μπέτυ Σύγγελου
Τι είναι το bullying;
Είναι μία επιθετική συμπεριφορά που μπορεί να είναι σωματική, λεκτική, ψυχολογική ή και κοινωνική και που εκδηλώνεται σκόπιμα, απρόκλητα και επαναλαμβανόμενα με σκοπό την επιβολή, και την πρόκληση σωματικού ή/ και ψυχικού πόνου σε ένα άτομο ή σε μία ομάδα ατόμων.
Ποιες είναι οι μορφές του;
Οι μορφές μπορεί να είναι είτε άμεσες, δηλαδή συμπεριφορές που περιλαμβάνουν διαπροσωπική επαφή θύματος και θύτη, είτε έμμεσες, δηλαδή διάδοση φημών ή χρήση ηλεκτρονικών μέσων (cyber bullying) με σκοπό τον εκφοβισμό. Πιο συγκεκριμένα:
• Σωματικός εκφοβισμός: σπρωξίματα, κλωτσιές, μπουνιές, χαστούκια, τράβηγμα μαλλιών κλπ.
• Λεκτικός εκφοβισμός: κοροϊδία, βρίσιμο, σαρκασμός, ειρωνεία, διάδοση ψευδούς φήμης, κακά σχόλια για την εθνική προέλευση ή την οικονομική κατάσταση ενός παιδιού και της οικογένειάς του, χειρονομίες, συκοφαντικά γκράφιτι κλπ.
• Συναισθηματικός εκφοβισμός: σκόπιμη απομόνωση του παιδιού, να λερώνουν, να κρύβουν, να καταστρέφουν τα πράγματά του, να το εκβιάζουν για χρήματα, να το απειλούν, να μην του απευθύνουν το λόγο, να του αναθέτουν δυσάρεστα ή ταπεινωτικά καθήκοντα και ρόλους κλπ.
• Ηλεκτρονικός εκφοβισμός: μέσω email, chat, χρήση ηλεκτρονικών μέσων δικτύωσης, κινητών, χρήση κάμερας με σκοπό την απειλή και την ταπείνωση του παιδιού.
• Σεξουαλικός εκφοβισμός: ανεπιθύμητο άγγιγμα, απειλές, προσβλητικά μηνύματα, χυδαία γράμματα και εικόνες, πειράγματα κλπ.
Ποιες συμπεριφορές χαρακτηρίζονται λανθασμένα ως bullying & ποιες συμπεριφορές είναι πραγματικά bullying;
Υπάρχει διαφορά μεταξύ του bullying και του «πειράγματος» στα πλαίσια του παιχνιδιού. Το «πείραγμα» συνήθως συμβαίνει μεταξύ φίλων και δεν περιλαμβάνει την πρόκληση σωματικού ή ψυχικού πόνου. Οι περιπτώσεις όπου ένα ή περισσότερα παιδιά, ανάλογης ή ίσης δύναμης ή εξουσίας, επιτίθενται το ένα στο άλλο και θυματοποιούνται αμοιβαία δεν αποτελούν περιστατικά bullying. Το «πείραγμα» ωστόσο, μπορεί εύκολα να μετατραπεί σε εκφοβισμό, αν συμβαίνει για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα, και το σημαντικότερο, όταν το παιδί αισθανθεί ότι οι πράξεις των άλλων δεν ακολουθούν τους κανόνες του παιχνιδιού.
Αντίθετα, το bullying εμπλέκει άτομα που δεν έχουν φιλικές σχέσεις. Για να μιλήσουμε για σχολικό εκφοβισμό, πρέπει να υπάρχει διαφορά δύναμης, πράγμα που σημαίνει ότι ο μαθητής ο οποίος εκτίθεται σε αυτό δυσκολεύεται να αμυνθεί, είναι αβοήθητος απέναντι σε εκείνον ή εκείνους που τον παρενοχλούν.
Σε ποια ηλικία εμφανίζεται;
Μπορεί να ξεκινήσει από αρκετά νωρίς ακόμα και στη νηπιακή ηλικία και να ενταθεί μετά την έναρξη της μαθητικής ζωής ενός παιδιού. Βέβαια στις προσχολικές ηλικίες είναι σπάνιο, καθώς σ’ αυτή τη φάση τα παιδιά είναι «εγωκεντρικά» και ασχολούνται με τον εαυτό τους, αλλά τότε μπορεί να εμφανίσουν σημάδια επιθετικότητας, που στην πορεία ίσως εξελιχθούν σε bullying. Στην ουσία μπορούμε να μιλάμε για πραγματικές συμπεριφορές bullying από την έναρξη του δημοτικού και ύστερα.
Ποια παιδιά είναι συνήθως τα θύματα;
Είναι τα ντροπαλά άτομα που τείνουν να είναι σωματικά πιο αδύναμα από τα άλλα παιδιά της ηλικίας τους. Τις περισσότερες φορές είναι παιδιά εσωστρεφή, ήσυχα και ευαίσθητα, που δεν εμφανίζουν προκλητική ή επιθετική συμπεριφορά που να δικαιολογεί τις επιθέσεις που δέχονται. Επίσης, τα παιδιά αυτά δεν είναι δημοφιλή, μένουν μόνα τους στα διαλείμματα και μπορεί να έχουν δεχτεί και την απόρριψη από τους συμμαθητές τους.
Ποια παιδιά κάνουν συνήθως bullying;
Τα παιδιά που εκφοβίζουν είναι συνήθως τα δημοφιλή παιδιά που έχουν πολύ καλές κοινωνικές δεξιότητες που προσελκύουν υποστηριχτές, τους οποίους μπορούν εύκολα να χειριστούν. Έχουν πιο θετικές απόψεις για την βία και προέρχονται πολλές φορές από προβληματικές οικογένειες με έντονη την παρουσία βίας είτε ως μέσο επιβολής και διαπαιδαγώγησης εκ μέρους των γονέων (σωματική τιμωρία) είτε ως τρόπο επίλυσης διαφορών μεταξύ των μελών του. Πολύ συχνά τα παιδιά αυτά είναι και μάρτυρες περιστατικών ενδοοικογενιακής βίας.
Γιατί τα παιδιά κάνουν bullying;
Συνήθως οι θύτες χρησιμοποιούν τη «διαφορετικότητα» άλλων παιδιών είτε αυτή είναι φυλετική, οικονομική, κοινωνική, κλπ. για να δικαιολογήσουν τη συμπεριφορά τους και να κάνουν τα θύματά τους να νιώσουν άσχημα. Όμως το αληθινό πρόβλημα δεν είναι η «διαφορετικότητα» του θύματος αλλά ο ίδιος ο θύτης που στην ουσία νιώθει φόβο, ζήλεια, θυμό, φθόνο, ανασφάλεια, δυστυχία. Είναι σημαντικό να πούμε ότι συνήθως αυτά τα παιδιά δεν νιώθουν υπευθυνότητα για τις πράξεις τους, λειτουργούν αυθόρμητα και συχνά έχουν την ανάγκη να ελέγχουν τους άλλους και να κερδίζουν πάντα.
Πως μπορεί να καταλάβει μία μαμά/ μπαμπάς ότι το παιδί του είναι θύμα bullying;
Τις περισσότερες φορές τα θύματα του εκφοβισμού σιωπούν καθώς φοβούνται, ντρέπονται, νιώθουν ότι φταίνε, αλλά συγχρόνως στο μυαλό τους υπάρχει η σκέψη ότι θα απογοητεύσουν τους γονείς τους με την «αδυναμία» τους. Για τον λόγο αυτό οι γονείς πρέπει να είναι άκρως προσεκτικοί ώστε να «διαγνώσουν» εγκαίρως το πρόβλημα.
Προειδοποιητικά σημάδια για τους γονείς θα μπορούσαν να είναι:
• Αυξημένη παθητικότητα και απόσυρση
• Συχνά ξεσπάσματα σε κλάματα
• Επαναλαμβανόμενα παράπονα ή σωματικά συμπτώματα όπως στομαχόπονοι ή συχνοί πονοκέφαλοι χωρίς εμφανές αίτιο
• Αλλαγές στον ύπνο και τη διατροφή
• Ανεξήγητες μελανιές
• Ξαφνική πτώση στους βαθμούς του παιδιού ή άλλα μαθησιακά προβλήματα
• Άρνηση να πάει στο σχολείο
• Σημαντικές αλλαγές στην κοινωνική ζωή
• Ξαφνικές αλλαγές στο πως το παιδί μιλάει – υποτιμάει τον εαυτό του
Πώς μπορούν να καταλάβουν οι γονείς ότι το παιδί τους κάνει bullying;
Για τα παιδιά που είναι θύτες, συνήθως ενδεικτικά σημάδια της συμπεριφοράς τους μπορεί να είναι:
• τάση για κυριαρχία πάνω στους άλλους
• παρέα με άλλα παιδιά που εκφοβίζουν
• κατοχή χρημάτων ή πραγμάτων που δεν του ανήκουν
• δυσκολία να ακολουθήσει και να συμμορφωθεί με κανόνες
• παρορμητική συμπεριφορά
Πολλοί λένε «και εμείς παλιά κοροϊδεύαμε το ένα παιδί το άλλο, δεν πάθαμε και τίποτα». Αυτό είναι κάτι που θα πρέπει οι γονείς να έχουν στο μυαλό τους;
Συχνά ακούγεται αυτή η φράση από γονείς, αλλά η λογική αυτή δεν είναι πάντα σωστή. Εννοείται ότι τα πειράγματα μεταξύ των παιδιών, όταν προέρχονται κι από τις δύο πλευρές, είναι αναμενόμενα και δεν πρέπει να προκαλούν ανησυχία στους γονείς, γιατί στην ουσία ακόμη και μέσω αυτών των συμπεριφορών τα παιδιά μαθαίνουν να κοινωνικοποιούνται και να αποτελούν ισότιμα μέλη μιας ομάδας. Ωστόσο, οι γονείς θα πρέπει να είναι σίγουροι ότι πρόκειται για συμπεριφορές που εμφανίζονται κι απ’ τις δύο πλευρές κι όχι μονομερώς και κυρίως ότι δεν υπάρχει σκοπιμότητα για την πρόκληση πόνου. Οι γονείς λοιπόν, καλό είναι να έχουν ανοιχτές τις «κεραίες» τους για να εντοπίσουν πιθανές συμπεριφορές bullying, αλλά σε καμιά περίπτωση δεν πρέπει να φτάνουν στα άκρα, είτε αδιαφορώντας μπροστά σε πραγματικές συμπεριφορές bullying, είτε επεμβαίνοντας σε απλά «πειράγματα» μεταξύ των παιδιών, φτάνοντας στο σημείο της υπερπροστασίας και της στέρησης αυτονομίας και πρωτοβουλίας στα παιδιά τους.
Πότε οι γονείς πρέπει να επισκεφθούν ειδικό για το θέμα και ποιος είναι αυτός;
Αν οι γονείς βλέπουν ότι το παιδί τους υφίσταται τις συνέπειες του bullying, αλλάζει σημαντικά η συμπεριφορά του, πλήττεται η ψυχική του ισορροπία και θεωρούν ότι δεν μπορούν να βοηθήσουν επαρκώς, καλό θα ήταν να αναζητήσουν βοήθεια σε ειδικά κέντρα ή σε επαγγελματίες ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς.
(Συντονίσου στο followme.gr γιατί σε επόμενη ανάρτηση θα μάθεις τι μπορείς να κάνεις αν αντιληφθείς ότι το παιδί σου είναι θύμα ή θύτης bullying)