Έχεις μόλις επιστρέψει σπίτι μετά από μία δύσκολη μέρα στην δουλειά. Το 3 ετών παιδάκι σου παίζει ήρεμο στο δωμάτιό του, μέχρι που φτάνει η στιγμή να συγκεντρωθείτε όλοι στο τραπέζι για φαγητό. Το γλυκό σας αγγελούδι έρχεται κατευθείαν μόλις ακούσει να το καλείς και εσύ καμαρώνεις για το πόσο υπάκουο είναι το παιδάκι σου. Κάθεστε στο τραπέζι και βγάζεις τα πιάτα… κάνεις όμως το μεγάλο λάθος και δεν βγάζεις το πιάτο με τον Spiderman, αλλά το άλλο, με τον Batman. Εκεί που υπάρχει απόλυτη ησυχία και αρμονία στον χώρο, ξαφνικά, ο μικρός σου άγγελος μεταλλάσσεται σε διάολο και αρχίζει να χτυπιέται κάτω σαν το ψάρι και να ουρλιάζει. Και όλα αυτά γιατί δεν του έδωσες το πιάτο που είχε φανταστεί. Το παιδί εξακολουθεί να χτυπιέται κάτω στο πάτωμα και να ουρλιάζει, ενώ εσύ μάταια προσπαθείς να του εξηγήσεις ….ότι είναι άπλυτο! Η αντιπαράθεση φουντώνει, εσύ βάζεις τις φωνές, το «πρώην» αγγελούδι συνεχίζει να ουρλιάζει, και εσύ έχεις πλέον βγει εκτός εαυτού. Το παιδί φεύγει από την κουζίνα κλαίγοντας, χωρίς να έχει φάει, και εσύ τρως εκτός από το δικό σου πιάτο και την δική του μερίδα από τα νεύρα σου!
Από την Μπέτυ Σύγγελου
Μόλις διάβασες μία σκηνή, που συχνά τα σπίτια με νήπια βιώνουν. Μην ανησυχείς, το παιδί σου δεν έχει κάποιο πρόβλημα, ούτε είναι κακομαθημένο. Αλλά ούτε και εσύ είσαι μία άχρηστη μάνα ή ένας κακός πατέρας. Το παιδί σου μεγαλώνει! Ναι, καλά διάβασες!
Το παιδί σου μεγαλώνει και αρχίζει να καταλαβαίνει τον εαυτό του, να ξεχωρίζει τη δική του προσωπικότητα και να την αντιπαραθέτει προς το περιβάλλον μέσα στο οποίο ζει. Όταν όμως συμβαίνει αυτό, αισθάνεται τον εαυτό του αδύναμο, και για να αμυνθεί επιβεβαιώνοντας το «εγώ» του γίνεται επιθετικό χωρίς όρια. Έτσι λοιπόν, είναι απόλυτα φυσιολογικό όταν βλέπεις το παιδί σου να μην είναι ευχαριστημένο με τίποτα, να έχει κάνει την λέξη "όχι" δεύτερη φύση του, να κάνει παράλογα πείσματα, να γκρινιάζει, και να κάνει τα πάντα προκειμένου να γίνει το «δικό» του.
Εσύ καλείσαι για άλλη μία φορά να ακολουθήσεις την σωστή παιδαγωγική μέθοδο, πάντα με ηρεμία και ψυχραιμία. Επειδή όμως κανείς δεν γεννιέται γονιός, αλλά γίνεται, μάθε με την βοήθεια της Μαίρης Τουντοπούλου (Παιδοψυχολόγος - Σύμβουλος Επαγγελματικού Προσανατολισμού, MSc), περισσότερα για τις εκρήξεις θυμού και για το πώς να τις αντιμετωπίσεις όταν αυτές βρεθούν στον δρόμο σου.
Τι είναι οι εκρήξεις θυμού;
Φωνές, κλάματα, ουρλιαχτά, χτυπήματα στο πάτωμα, παρατεταμένο κράτημα της αναπνοής, γιατί δεν γίνεται το χατίρι τους, γκρίνια, επιθετική συμπεριφορά είναι μερικές μόνο από τις εκδηλώσεις των εκρήξεων θυμού. Πρόκειται για μία αναζήτηση προσοχής από το παιδί προς τον ενήλικα, στην οποία καταφεύγει το πρώτο για να επικοινωνήσει τα συναισθήματά του. Κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης το παιδί βρίσκεται εκτός ελέγχου, τα συναισθήματά γίνονται εντονότερα, με αποτέλεσμα οι αντιδράσεις του να είναι απρόβλεπτες.
Σε ποια ηλικία ξεκινάνε;
Οι εκρήξεις θυμού ξεκινάνε από την ηλικία των 18 μηνών, όμως η συχνότητα αυτών των ξεσπασμάτων εντείνεται μεταξύ των ηλικιών 2,5 και 3 ετών. Κατά την ηλικία αυτή οι εκρήξεις μπορεί να εμφανίζονται σε καθημερινή βάση, καθώς τότε είναι που τα παιδιά ξεκινούν να αναπτύσσουν την αυτονομία τους και έχουν περισσότερο την ανάγκη να λένε «όχι». Βέβαια αυτές τις ανεξήγητες εκρήξεις μπορεί να τις προκαλέσουν και άλλοι παράγοντες όπως ο θόρυβος, η απώλεια κάποιου προσωπικού αντικειμένου, η σωματική κούραση, η πείνα, η νύστα, η ασθένεια, οι αλλαγές στις συνήθειες του παιδιού.
Πότε τελειώνει αυτή η φάση;
Συνήθως τα ξεσπάσματα αυτά σταματούν με την είσοδο του παιδιού στη προσχολική αγωγή. Σε αυτή την ηλικία το παιδί έχει καταφέρει να αναπτύξει πιο αποτελεσματικούς τρόπους διαχείρισης των δυσάρεστων συναισθημάτων του, κυρίως γιατί έχει πλέον φτάσει σε μία σημαντική κατάκτηση, την ικανότητα του λόγου.
Σε ποια συχνότητα οι εκρήξεις είναι φυσιολογικές και πότε θεωρούνται μη φυσιολογικές και χρίζουν βοήθειας;
Οι εκρήξεις θυμού στις ηλικίες 2-4 είναι αναμενόμενες, ακόμη και σε καθημερινή βάση. Ωστόσο, αν οι εκρήξεις είναι περισσότερες από 5 ημερησίως ή αν συνεχιστούν ή/και ενταθούν μετά τα 4 έτη, θα πρέπει να ζητηθεί η βοήθεια ενός ειδικού. Επίσης, οι γονείς θα πρέπει να καταφύγουν στη βοήθεια ειδικού όταν το παιδί κατά τις εξάρσεις του αυτοτραυματίζεται, τραυματίζει άλλους ανθρώπους, καταστρέφει αντικείμενα, κρατά την ανάσα του για πολλή ώρα και λιποθυμά, ή αν η έκρηξη θυμού συνοδεύεται με πονοκέφαλο, κοιλιακό πόνο, εφιάλτες, άρνηση να κοιμηθεί ,να φάει, άγχος, υπερβολική προσκόλληση στο γονιό και καθυστέρηση στην ανάπτυξη.
Πως ξεχωρίζεις ένα κακομαθημένο παιδί από ένα παιδί που απλά περνάει αυτή τη φάση;
Αρκετοί γονείς αναρωτιούνται μήπως ο θυμός και οι εξάρσεις των παιδιών τους αποτελούν ένδειξη ότι είναι κακομαθημένα. Θα πρέπει όμως να σημειωθεί ότι ακόμα και τα πιο καλόβολα παιδιά μπορεί να έχουν περιστασιακά τέτοια ξεσπάσματα, τα οποία αποτελούν μέρος της φυσιολογικής τους ανάπτυξης. Οι γονείς θα πρέπει να προβληματιστούν μήπως η συμπεριφορά του παιδιού τους παρεκκλίνει από το φυσιολογικό όταν το παιδί, έχοντας ξεπεράσει τη νηπιακή ηλικία (μεταξύ 4-6 ετών), συνεχίζει να υιοθετεί συμπεριφορές μωρού, να κλαίει και να ουρλιάζει, να φέρεται επιθετικά απέναντι στα άλλα παιδιά και να μη μπορεί να εκφράσει λεκτικά τις σκέψεις και τα συναισθήματά του σε επίπεδο ανάλογο της ηλικίας του. Μπορούμε λοιπόν, να κάνουμε λόγο για συμπεριφορές «κακομαθημένου» παιδιού μετά την νηπιακή ηλικία όταν το παιδί συνεχίζει να συμπεριφέρεται εγωκεντρικά, δεν ακολουθεί τους κανόνες, δεν αντιδρά στο 'μη' ή το 'όχι', διαμαρτύρεται για όλα, επιμένει να γίνουν τα πράγματα όπως το ίδιο θέλει, έχει υπερβολικές απαιτήσεις, δεν ικανοποιείται εύκολα, δε σκέφτεται τους άλλους, νευριάζει πολύ εύκολα, έχει πολύ συχνά ξεσπάσματα θυμού και προσπαθεί να ελέγχει τους γύρω του.
Θα παρουσιάσουν όλα τα παιδιά εκρήξεις θυμού σε κάποια φάση της ανάπτυξής τους και ποια παιδιά είναι πιο επιρρεπή σε αυτές τις συμπεριφορές;
Όλα τα παιδιά ανάμεσα στα 2-4 έτη θα εκδηλώσουν κάποια στιγμή εκρήξεις θυμού. Ωστόσο, υπάρχουν κάποια παιδιά που είναι περισσότερο επιρρεπή σε ακραίες εκφράσεις θυμού, είτε λόγω έντονου ταμπεραμέντου, είτε λόγω των συνθηκών που μεγαλώνουν. Με άλλα λόγια, τα παιδιά με πολύ συχνές εκρήξεις θυμού είναι εκείνα που δέχονται υπερβολικές στερήσεις και απαγορεύσεις από τους γονείς τους, που μεγαλώνουν σ΄ ένα πλαίσιο όπου δεν υπάρχει ουσιαστική επικοινωνία, απουσιάζουν οι ευκαιρίες για ανάπτυξη πρωτοβουλιών και έκφραση συναισθημάτων, ένα πλαίσιο γεμάτο αυστηρούς κανόνες, αυξημένες απαιτήσεις ή και αντίστροφα ένα πλαίσιο που εκλείπουν τα όρια στη συμπεριφορά των παιδιών, υπάρχει απεριόριστη ελευθερία και οι γονείς υποχωρούν διαρκώς μπροστά στις επιθυμίες και απαιτήσεις των παιδιών. Επιπλέον, δεδομένου ότι τα παιδιά μιμούνται συμπεριφορές, είναι αναμενόμενο όταν οι γονείς καταφεύγουν σε φωνές, διαπληκτισμούς, εντάσεις, βίαιες αντιδράσεις, τα παιδιά τους να υιοθετούν παρόμοιες συμπεριφορές και κατ’ επέκταση να εκδηλώνουν ακραία το θυμό τους.
Το σημαντικότερο όλων, οι γονείς πως πρέπει να χειριστούν αυτές τις κρίσεις;
- Θα πρέπει πάνω απ’ όλα να διατηρούν την ψυχραιμία τους. Να μην φωνάζουν και να προσπαθούν να παραμείνουν ήρεμοι, καθώς έτσι θα καταλάβει το παιδί ότι το «κόλπο» του για να τραβήξει την προσοχή δεν αποδίδει, κι επίσης με την ψυχραιμία είναι πιο εύκολο να ηρεμήσει και το παιδί, ενώ σε αντίθετη περίπτωση, αν δηλαδή καταλήξουν σε φωνές, το πιθανότερο είναι να εξοργιστεί περισσότερο και να έχει εντονότερα ξεσπάσματα.
- Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να αποφεύγουν τη βία, καθώς ακόμη και μια «απαλή ξυλιά», θα μπορούσε να περάσει το μήνυμα στο παιδί ότι η βία είναι ένα αποδεκτό μέσο αντιμετώπισης του θυμού.
- Αν οι γονείς βρίσκονται στο σπίτι την ώρα της κρίσης, μπορούν απλά να αγνοήσουν τη συμπεριφορά του παιδιού, εφόσον πρώτα βεβαιωθούν ότι δεν κινδυνεύει η σωματική του ακεραιότητα, ενώ αν πρόκειται για μεγαλύτερο παιδί μπορούν να καθιερώσουν τον όρο να πηγαίνει στο δωμάτιό του για να ηρεμήσει.
- Αν βρίσκονται σε κόσμο, θα πρέπει να απομακρύνουν το παιδί από το κέντρο της προσοχής, ώστε να το ηρεμήσουν χωρίς ωστόσο να υποχωρήσουν στις απαιτήσεις του, γιατί διαφορετικά τα ξεσπάσματα θα γίνουν τρόπος χειρισμού τους.
- Μπορούν επίσης να αποσπάσουν την προσοχή του και να κατευθύνουν το ενδιαφέρον του σε κάτι άλλο, ίσως μια δραστηριότητα που γνωρίζουν ότι του αρέσει.
- Οι γονείς δεν θα πρέπει να νιώθουν ντροπή και να θεωρούν ότι οι άλλοι τους κρίνουν ως γονιούς από τις εξάρσεις των παιδιών τους, γεγονός που μπορεί να τους κάνει να υποχωρήσουν εκείνη την στιγμή και να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες του παιδιού τους. Την ώρα της έξαρσης, πρέπει να αγνοήσουν τους «θεατές» και να εστιάσουν στο παιδί δείχνοντας αποφασιστικότητα, γεγονός που θα εκτιμήσουν και οι γύρω.
- Πρέπει να επικοινωνούν με το παιδί και να προσπαθούν να κατανοήσουν τι αισθάνεται όταν θυμώνει. Ωστόσο, είναι ανώφελο να επιδιώκουν κάτι τέτοιο κατά τη διάρκεια μιας έκρηξης, καθώς δεν πρόκειται να τους ακούσει. Όταν ηρεμήσει όμως, μπορούν να συζητήσουν για τη συμπεριφορά του, και να το βοηθήσουν να τους πει αυτά που θέλει, αλλά ίσως δυσκολεύεται να τα εκφράσει. Επίσης οι γονείς πρέπει να του εξηγήσουν με σαφή επιχειρήματα τους λόγους για τους οποίους αρνούνται να εκπληρώσουν την επιθυμία του και να παραμείνουν σταθεροί κι ανυποχώρητοι σ’ αυτό.
- Για να προλάβουν το «κακό» καλό είναι να μην αφήνουν το παιδί να κουράζεται πάρα πολύ ή να παραμένει άυπνο ή νηστικό για πολλές ώρες.
Καλή επιτυχία!